Kurtyna opadła. A przynajmniej pierwsza jej warstwa. Jeden z najbardziej wyczekiwanych polskich filmów będzie miał swoją premierę 8 lutego 2013. "Nieulotne" Jacka Borcucha, podobnie jak poprzednik ("Wszystko co kocham") powalczy na prestiżowym festiwalu Sundance. Garść informacji na temat tego obrazu można odnaleźć na oficjalnej stronie - www.nieulotne.pl . W lipcu tego roku miałem przyjemność rozmawiać z Danielem Bloomem, kompozytorem muzyki do tego filmu. Kilkukrotnie otarliśmy się o temat najnowszego filmu Jacka Borcucha. Poniżej fragment tego lipcowego wywiadu.
W
jaki sposób dobiera pan stylistykę muzyczną do konkretnego filmu. „Tulipany” są
na przykład bardzo jazzowe…
Kluczem jest forma
filmu. Ustalamy czy powstaje film taki, czy inny, w tym czy innym stylu i
wówczas pojawia się kwestia muzyki, która ma opisać emocje. Celem jest
znalezienie wspólnego mianownika. „Tulipany” od początku miały być filmem
osadzonym niby w latach siedemdziesiątych. Historia dzieje się współcześnie,
ale film miał dużo nawiązań do lat siedemdziesiątych, między innymi do „Kobiety
i mężczyzny”. To zamierzenie wypływało z serca Jacka (Borcucha, reżysera,
przyp. MN). Nie chodziło o jakąś próbę „puszczenia oka”. To reżyser ma wizję i
kiedy się z nim rozmawia, to właśnie jego wskazówki są kluczem do znalezienia
tego wspólnego mianownika. Marzenie kompozytora – żeby reżyser określił jaką ma
wizję filmu. Tu mieliśmy skojarzenia emocjonalne z Komedą, z muzyką z tamtych
czasów, lat siedemdziesiątych. Ze starością, z pewną melancholią. Później
trzeba podjąć decyzję, w jakim kierunku się rusza. Płyta do „Tulipanów” jest
różnorodna, ale dosyć spójna. Są tam utwory czysto jazzowe, są elektroniczne,
ale emocje są tam wspólne. Zawsze lubiłem mieszać gatunki a wspólnym
mianownikiem są uczucia, jakie chcę przekazać. Nie mam problemu z tym, że jeden
utwór jest taki, a drugi inny. Generalnie szuka się tej energii przez szukanie
konkretnych dźwięków. Czasami znajdzie się jeden dźwięk i ten jeden dźwięk
otwiera nagle całą pulę innych dźwięków. Połączenie jednego akordu z drugim
otwiera nową pulę rozwiązań. Tu nie ma założenia, jest szukanie. Najważniejsze
jest to, że kiedy znajduję to zawsze wiem, że właśnie tego szukałem.
Czyli
dużo tworzy się na wyczucie…
Tak, to jest praca na
intuicji. Poszukiwanie czegoś nieokreślonego.
Pomaga tu fakt, że jest pan członkiem ekipy filmowej? Dużo czasu spędza pan na
planie…
Pomaga, oczywiście. To
działa na poziomie podświadomości. W przypadku „Wszystko co kocham” wszystko
szło dobrze, a przy okazji innego filmu już tej energii nie ma. Człowiek myśli,
że tak się da za każdym razem, a to tak nie działa. Nie można założyć, że
zawsze będzie tak samo, ale w podświadomości coś się odkłada, jakieś bogactwo
relacji z ludźmi. Ludzie mnie chyba najbardziej inspirują. Dają jakiś ładunek,
tęsknotę, coś co buduje od środka. Człowiek za tym tęskni i po jakimś czasie
uruchamia się emocja, którą da się ukierunkować muzycznie. Jeśli tej umiejętności
bym nie miał, to… może miałbym z czego czerpać, ale byłoby trudniej.
Jest
pan na planie, widzi pracę aktorów, pierwsze sceny… na jakim etapie pojawiają
się w głowie pierwsze pomysły i dźwięki?
Nic nie zakładam, mam
białą kartkę, jestem na planie, uczestniczę sobie w życiu filmu, zaprzyjaźniam
się z ludźmi. Pozwalam żeby się działo. Nabyłem taką wiedzę, że jeśli się
napinam, idę do hotelu i udaję, że czymś się inspiruję to jest to pseudo
szukanie emocji. To się musi samo „zadziać”.
Muzyka
trafia do filmu pod koniec prac, na etapie montażu. Uczestniczy pan w tym
procesie? Ma pan wpływ na to, jaki fragment muzyki trafi do danej sceny?
Trzeba mieć otwartą
głowę. Z Jackiem pracujemy od samego początku filmu, od chwili kiedy jest
pomysł na scenariusz, od początkowej idei przez wszystkie fazy do końca, do
montażu. Dużo rzeczy proponuję, nie wszystko jest akceptowane, ale właśnie ta
wymiana relacji to wolność twórcza pozbawiona wszelkich barier. Pamiętam scenę
w nowym filmie, śmieszna historia – Jacek powiedział, że w pewnej scenie nie
może absolutnie być muzyki, prędzej nazwisko z filmu wycofa. Przekonywałem go –
posłuchaj najpierw. Upierał się – stary, po prostu nie ma mowy! Ostatecznie
posłuchał muzyki i jest okej. Mamy ze sobą kontakt marzeń. To jest partner do pracy,
bardzo otwarty, wie czego chce, ale najważniejszy jest jego film. Nie moje ego.
Czym
według Daniela Blooma jest muzyka dla filmu?
Za każdym razem mam
inaczej. To zależy od filmu. Nie można nic założyć, bo może pojawić się taki
projekt, który nie przyjmie w ogóle muzyki, albo przyjmie muzykę tak dziwną,
albo tak schowaną, że tylko ta forma będzie w stanie opisać historię tak, jak
sobie zażyczy reżyser. Są filmy, które nie przyjmują melodii, bo melodie
spłycają, a są filmy które właśnie potrzebują melodii. Ciężko powiedzieć.
Muzyka musi spełnić taką rolę, żeby efekt był właśnie taki, jaki ma być. Żeby
film nie był banalny. Jeśli mówimy o filmie rozrywkowym, który jest płytki, to
muzyka musi spełnić więcej kryteriów – mechanicznych, opisujących sytuacje,
musi pomóc nudnym scenom. A w kinie artystycznym, gdzie się myśli głównie ideą,
idealizmem, muzyka jest traktowana jako prawdziwy partner. Czasami nawet jeden
dźwięk potrafi opisać to, co potrzeba. Jeden dźwięk opisuje historię. To jest
ruchome, zmienne. Nie potrafię jednoznacznie powiedzieć, czym jest muzyka dla
filmu. Gdybym miał określić to w jednym zdaniu, to powiedziałbym, że jest
czujnością na emocje bohaterów.
Widzi
pan potrzeby filmu już na etapie kiedy on się rodzi? Bo raczej nie zdarza się
tak, że macie już film, jest napisana muzyka, a tu nagle klops – o kurcze, to
jednak nie pasuje!
Ja tak pracuję, że
szukam cały czas. Do ostatniej chwili szukamy i to jest praca dwuwymiarowa.
Jest reżyser i kompozytor. To jest nieustanne poszukiwanie formy. Jacek kręci
filmy formalne, czyli takie, w których forma ma wielkie znaczenie…
To
nie są filmy, które tylko opowiadają historię…
Tak, forma i klimat są
bardzo ważne. Zdjęcia konkretne, konkretna gra aktorów. Jacek jest słuchowcem,
dla niego każde zdanie jest ważne. Dlatego te dialogi są wiarygodne, bo jest
wykształcony muzycznie. On słucha dialogów i przykłada do tego bardzo dużą
wagę. To cały czas jest szukanie. Super fajne podejście, nie ma założenia.
Czy
„Wszystko co kocham”, mówiąc pół żartem pół serio – to najwięcej Blooma w
Bloomie? To jest ta porcja muzyki, w której najmocniej udało się panu oddać
siebie i jeszcze przy tym dookreślić film?
Na tym etapie tak. W
sumie na każdym etapie jest zawsze sto procent, cokolwiek robię. W pracy z
Jackiem mam stuprocentową wolność. To tak jakbym nagrywał swoje płyty. Tylko
one też muszą opowiadać historie. Ale rzeczywiście mam duży sentyment do tej
muzyki, w pełni się utożsamiam z każdym dźwiękiem.
Padło
słowo „wolność”. Czy film jednak nie zniewala trochę kompozytora? Jest mocnym
punktem odniesienia i chyba tworząc soundtrack nie można sobie pozwolić na
wszystko…
Oczywiście. Mówiąc
tutaj „wolność” mam na myśli wolność artystyczną, a nie wolność ego. Czuję się
wolny w sensie „bardzo otwarty”. Nie chodzi tu o wolność typu – moje ego czegoś
chce i ja to robię, a brat mi na to pozwala. Nie ma czegoś takiego.
Najdrobniejszy fałsz, czy nuta, która nie pasuje – w ogóle nie ma mowy, żeby
takie coś pojawiło się w filmie. I obaj to czujemy.
Jacek
Borcuch w jednym z wywiadów powiedział, że film „Nieulotne” będzie inny, że
będzie się mocno różnił od „Wszystko co kocham”. A jak będzie z muzyką?
Muzyka też będzie inna.
Odpowiadając na pytanie czym jest muzyka w filmie powiedziałem, że są projekty,
które nie przyjmują melodii. I w tym najnowszym projekcie już pierwsze próby
zmierzenia się z materią pokazały, że „Nieulotne” nie jest w stanie przyjąć melodii.
Bo ona spłyca i spłaszcza historię. Nie mogę zbyt dużo powiedzieć... Chcieliśmy
uzyskać kompletnie inny efekt. Pewne rzeczy już zrobiliśmy – opowiedzieliśmy
piękne historie. Jedną o starości, drugą o młodości i miłości. Pokazaliśmy jak
to działa. Powielanie tego byłoby już artystycznym absurdem. Zapragnęliśmy
zmierzyć się z inną materią, inaczej to opisać. To jest muzyka dużo bardziej
mroczna, minimalna. Granicząca wręcz z odgłosami. Zupełnie nie miałem problemu,
żeby odciąć się od tego, co w muzyce najbardziej kocham – od harmonii. Musiałem
właśnie tę harmonię zburzyć, rozebrać i spróbować ją w jakiś niedoskonały
sposób złożyć, żeby była chropowata i działała na podświadomość w sposób
niepokojący. Rozebranie muzyki na części. To był poważny eksperyment i dla mnie
i dla Jacka. Ale efekt jest bardzo dobry.
Premiera
jesienią?
Nie mam pojęcia, ale
raczej styczeń, luty.
Czyli
jednak przyszły rok.
Film jest gotowy, ale
życie filmu zaczyna się tak naprawdę od tego, gdzie zaistnieje. To jest inna
para kaloszy. Sprawa szeroko pojętej promocji.
Wróćmy
jeszcze na koniec do muzyki. Pamięta pan jakiś film, w którym muzyka zaistniała
na tyle, że zapamiętał ją pan lepiej niż sam obraz. Film zepsuty, lub uratowany
przez muzykę?
Z tym zepsuciem to nie
wiem, bo nie pamiętam raczej rzeczy mało przyjemnych. Ale wiadomo – filmów,
gdzie muzyka jest czarodziejem i pozostawia po sobie ślad na długie lata, mam w
głowie mnóstwo. „Blade Runner”, nie będę tu szczególnie oryginalny… „Ostatnie
kuszenie Chrystusa”, „Kobieta i mężczyzna”, „Afera Thomasa Crowna”. Dużo, dużo
filmów z genialną muzyką. Z nowszych produkcji podobała mi się muzyka do
„Drive”. Jak ktoś mi mówi, że najlepsza muzyka w filmie to taka, której nie
słychać, to jest to absurd dla mnie…
Chciałem
właśnie zapytać o tę kontrowersyjną maksymę, bo to chyba jakaś bzdura
kompletna…
Kompletna bzdura.
Oczywiście są filmy takie, że ta maksyma się sprawdza… ale jednak to, co
zostaje w sercu i to do czego lubimy wracać, to zdecydowanie te filmy, w
których muzyka „niesie”. Takie filmy w nas zostają, a nie takie, w których
muzyki nie słyszymy. W nowym filmie Jacka teraz tak jest, że muzyki praktycznie
nie ma, jej tam prawie nie słychać, czyli paradoksalnie się z tym zetknąłem.
Jednak ja lubię kino gdzie muzyka jest niebanalna i chwyta za serce.
